Zanim
komuniści w Polsce zawłaszczyli zarządzanie sportem, wielkie zasługi w
odbudowie zniszczonych struktur wychowania fizycznego, mieli doświadczeni
działacze sportowi, dziennikarze, sportowcy z okresu międzywojennego. Część z
nich była stopniowo odsuwana z pełnionych, często społecznie funkcji, lecz z
całą pewnością należy o tym pamiętać.
Zwycięstwo aliantów nad niemieckim okupantem w Europie zakończyło
sześcioletni okres krwawych działań wojennych. Tymczasem państwa, które zostały
„wyzwolone” wówczas przez Armię Czerwoną znalazły się w bardzo trudnym
położeniu. W ten sposób Polska znalazła się w orbicie wpływów Moskwy – jak się
później okazało – na ponad czterdzieści lat. W pierwszych latach po wojnie
komuniści – przy pomocy sowieckiego
mocarstwa – „metodą salami”
umacniali władzę nad Wisłą, także w stosunku do sportu, który stopniowo ulegał
zawłaszczeniu przez komunistów. Zgodnie ze słowami Władysław Gomułki: „władzy
raz zdobytej nie oddamy”.
Bohdan Tomaszewski tak wspominał pierwsze miesiące po zakończeniu działań
wojennych: „nigdy nie zapomnę obrazu startego z powierzchni ziemi kraju.
Uśpionych ruin, nad którymi krąży wygłodniałe ptactwo pod koniec siarczystej
zimy 1945 roku, a potem powracających wiosną ludzi, przypominających ludzkie
strzępy. Szli w płaszczach bez guzików, w cienkich półbutach, z
wielotygodniowym zarostem, brudni, zawszeni, o skołatanych sercach, ale w duszy
niosących płomyk nadziei”.
Słowa te odzwierciedlają dramat powojennego społeczeństwa polskiego.
Pomimo tego to właśnie ruch społeczny – zaraz po „wyzwoleniu” – był inicjatorem odbudowy struktur
sportowych w zniszczonym kraju. Wśród osób zaangażowanych w proces odnowy
polskiego sportu znaleźli się przedwojenni działacze sportowi, członkowie
organizacji młodzieżowych, dziennikarze oraz sportowcy.
Początkowo odbudowę powojennych struktur wychowania fizycznego w latach
1944–1946 oparto częściowo o wzory z
okresu międzywojennego; często wykorzystywano wówczas w tym celu także
działaczy przedwrześniowych. Swoją działalność wznawiały przedwojenne
organizacje i stowarzyszenia młodzieżowe, m.in. Związek Polskich Związków
Sportowych, Towarzystwo Gimnastyczne „Sokół”, Związek Harcerstwa Polskiego,
Katolickie Stowarzyszenie Młodzieży Męskiej i Żeńskiej oraz Związek Młodzieży
Chrześcijańskiej w Polsce. Jednak wraz z umacnianiem się władzy komunistycznej
w kraju ruchy te były stopniowo likwidowane lub ich działalność bardzo
ograniczano. W pierwszych latach po wojnie liczyły się w zasadzie dwie
organizacje młodzieżowe: peperowski Związek Walki Młodych i pepesowska
Organizacja Młodzieży Towarzystwa Uniwersytetu Robotniczego.
Lata czterdzieste XX wieku, były dla komunistów okresem przejściowym, zaś
głównym ich celem, który chcieli osiągnąć długofalowym procesem było
wprowadzenie modelu scentralizowanego zarządzania kulturą fizyczną na wzór
sowiecki. Tymczasem w obozie władzy doszło wówczas do sporu o kształt nowych
struktur organizacyjnych kultury fizycznej. PPS opowiadał się za zwiększeniem
czynnika społecznego w zarządzaniu sportem – oczywiście w ramach
socjalistycznej rzeczywistości –
oraz wyłączeniem kultury fizycznej ze struktur wojskowych, optując za wcieleniem
ich do Ministerstwa Zdrowia. Natomiast PPR dążyła do stopniowego przejęcia
kontroli nad odradzającą się kulturą fizyczną. Zdaniem Jerzego Gaja:„w
interesie PPR było zlecenie opieki nad niezintegrowanym, żywiołowo odradzającym
się wychowaniem fizycznym i sportem wojsku, które mogło nadać pożądany kierunek
w dalszych przemianach zgodnie z życzeniami PPR”.
Tak też się stało, o czym świadczyć może powołanie w 1946 r. przy
Ministerstwie Obrony Narodowej Państwowego Urzędu Wychowania Fizycznego i
Przysposobienia Wojskowego. Było to wyraźne odwołanie się do modelu zarządzania
kulturą fizyczną w latach 1927–39, gdzie również powołany został do życia przy
Ministerstwie Spraw Wojskowych PUWF i PW. Przy MSW powołano także, Radę Naukową
Wychowania Fizycznego, na czele której stał minister spraw wojskowych (w latach
1927–35 był nim Józef Piłsudski). W kraju zaś utworzono wojewódzkie, powiatowe
i miejskie komitety wychowania fizycznego i przysposobienia wojskowego. Schemat
organizacyjny zarządzania kulturą fizyczną w okresie międzywojennym także
wskazuje na duże zainteresowanie ze strony władz państwowych. Natomiast trzeba
wyraźnie podkreślić, że w okresie PRL ingerencja państwa była znacznie większa.
Do podstawowych zadań PUWF i PW w PRL, należało kierowanie i nadzorowanie,
poprzez powołane w terenie wojewódzkie, powiatowe i miejskie urzędy wychowania
fizycznego i przysposobienia wojskowego, realizacji zadań wynikających z
powszechnego obowiązku wychowania fizycznego i przysposobienia wojskowego w
kraju. W celu koordynowania działalności urzędu powołano przy nim Państwową
Radę Wychowania Fizycznego (w składzie rady zasiadali przedstawiciele m.in. MON
i Krajowej Rady Narodowej), która de
facto miała największy wpływ na jego działalność.
Na czele PUWF i PW stanął przedwojenny
działacz sportowy Tadeusz Kuchar (członek PPR, następnie PZPR), który swoim
nazwiskiem miał promować obraz „demokratycznych zasad” wprowadzanych przez
komunistów w ruchu sportowym. W rzeczywistości duży wpływ na kształt nowo
powołanego urzędu miał pełnomocnik ministra obrony narodowej do spraw
wychowania fizycznego i przysposobienia wojskowego gen. Eugeniusz Kuszko – przedwojenny działacz
zdelegalizowanej Komunistycznej Partii Polskiej – który po odejściu z PUWF i PW został szefem Głównego Zarządu Polityczno-Wychowawczego
Wojska Polskiego.
Zmiany zachodzące w Polsce w drugiej połowie lat czterdziestych – których symbolem stało się odsunięcie
od władzy Władysława Gomułki – miały
także wpływ na model zarządzania kulturą fizyczną w kraju. Właśnie w latach
1947–56, według Piotra Godlewskiego:
„tworzono fundamenty pod nowy, radziecki model kultury fizycznej, a następnie
rozwijano go w latach 1950–56 w
ramach obowiązującego marksistowskiego systemu organizacyjnego”.
Zlikwidowano PUWF i PW oraz działający po nim w latach 1947–48 Główny Urząd Kultury Fizycznej. W
ich miejsce powołany został w 1949 r. centralny urząd administracji państwowej
działający przy prezesie Rady Ministrów –
Główny Komitet Kultury Fizycznej wraz z wojewódzkimi, powiatowymi i
miejskimi komitetami kultury fizycznej. Zlikwidowano Związek Polskich Związków
Sportowych, a także wszystkie związki sportowe, których miejsce zajęły sekcje
działające w GKKF reprezentujące zlikwidowane związki. Zdaniem Piotra
Godlewskiego: „przenoszone metodą kalki wzory i cały sowiecki system
organizacji i zarządzania sportem stanowić miał gwarancję służalczości tej
dziedziny życia społecznego w stosunku do partii i ludowego państwa. Za pomocą
kierownictwa politycznego partia sterowała bezwzględnie podległą administracją
sportu, która roztaczała kontrolę i posiadała decydujący wpływ na podstawowe
elementy działalności stowarzyszeń sportowych. Ważnym instrumentem wpływu
ideologicznego był – stosowany także
w innych dziedzinach życia społecznego –
proces intensywnego upartyjniania”.
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz